Historia programów informacyjnych

Informacja jest istotną częścią wiedzy człowieka i tym, co decyduje o jego orientacji w przestrzeni, a także o zdolności przetrwania. Informacje były najpierw dostarczane drogą ustną, później przekazywane za pomocą mediów takich jak książki i prasa. Wiadomości o świecie pozwalały i w dawnych czasach na podjęcie kluczowych decyzji o przyszłości.

Programy informacyjne, o których będzie mowa w niniejszym wpisie, sięgają korzeniami właśnie prasowych reportaży dziennikarskich, zarówno informujących górnolotnie zarówno o kluczowych wydarzeniach politycznych i gospodarczych w kraju i na świecie, jak i o sensacyjnych historiach z życia znanych i mniej znanych osób oraz problemach społecznych.

Radio, wynalazek początku XX wieku, dało jednak początek publicystyce z prawdziwego zdarzenia, na przykład w formie wywiadów z elitami społecznymi (w tym politykami). Formy radiowe już w latach 40. zostały zaadoptowane przez telewizję. W 1944 roku amerykańska telewizja NBC rozpoczęła nadawanie pierwszego dziennika telewizyjnego, trwającego 15 minut, a w 1947 roku właśnie z radia stacja WNBC przeniosła model rozmowy czwórki reporterów z politykiem w formie programu Meet the Press. Stanowił on początek wielu programom publicystycznym i newsowym w duchu tradycji Old News, stawiającej na poważne debaty o społeczeństwie.

W dziejach epoki Old News główną rolę odgrywały autorytety dziennikarskie, które decydowały o rozwoju zaangażowanego żurnalizmu. Za pierwszy z nich uchodzi prowadzący programu See It Now (wzorowanego na radiowym Hear It Now) Edward Murrow. Program uwypuklił cechy gatunku programów informacyjnych, wykorzystując pozycję charyzmatycznego prowadzącego, którym Murrow ze swoim pożegnalnym hasłem „Good night, and good luck” zdecydowanie był, a także mieszając się do aktualnych spraw związanych ze społeczeństwem i polityką. Murrow zyskał sławę, ryzykując przy tym swoją karierę, występując przeciwko szalonej polityce „polowania na czarownice”, w której celował senator Joseph McCarthy. Postawa Murrowa doprowadziła do zakwestionowania maccartyzmu i klęski senatora.

Jednakże kształt gatunku „wiadomości”, który w See It Now był nieokreślony, ustaliły w Stanach inne osoby – Barbara Walters i Walter Cronkite. Walters prowadziła od 1964 roku magazyn publicystyczny Today, który mieszał fakty polityczne z dotyczącymi gwiazd show-biznesu. Nie wahała się zadawać wobec gości swojego programu pytań, które uznalibyśmy obecnie za tabloidowe (Barbra Streisand została przez nią zapytana o termin przeprowadzenia operacji nosa). Inne podejście do przekazu wiadomości prezentował Cronkite w istniejącym od 1963 roku CBS Evening News, który – co obecnie jest rzadkością – nadawał ramówce kształt spójny i zrozumiały.

Koniec lat 60. w telewizji przynosi emisję programów, które Wiesław Godzic w opozycji do Old News oznacza jako New News, „chaotyczne połączenie swobodnych rozmów, tabloidowych wiadomości lokalnych z elementami muzyki i filmu”. Ustaliła się wówczas przyjęta ogólnie forma pokazywania wiadomości: dwójka prezenterów w studio – koniecznie mężczyzna i kobieta – przekazuje newsy, komentując je ciętymi ripostami. W ramówce takich programów znajduje się miejsce na rozrywkowo potraktowane informacje o pogodzie i sporcie. W skali Polski przykładem takiego programu byłaby „Panorama Dnia” w TVP Info, wyświetlana w godzinach wieczornych.

Polskie TVP Info, istniejące stosunkowo niedawno, bo od 2007 roku, jak wiele innych całodobowych kanałów informacyjnych ma swojego wielkiego przodka w Cable News Network, uruchomionego w 1980 roku przez Teda Turnera kanału, prowodyra rewolucyjnego sposobu nadawania, polegającego na chaotycznej zbitce informacji pochodzących z różnych części świata. W CNN wiecznie coś się dzieje – otrzymujemy ciekawostki o hinduskich siłaczach, dziennik liberyjskiej prezydent i zaraz potem informację o skutkach zabójstwa dokonanego przez policjanta w Ferguson. Za sprawą wprowadzonego w 1990 roku „telefonu od publiczności” ta swoista infotainment nabrała większej interaktywności (w Polsce przykładem Twoje Info w TVP Info).

W Wielkiej Brytanii również ukształtował się dojrzały przekaz wiadomości, reprezentowany głównie przez brytyjski kanał British Broadcasting Channel. Rozwijał on również od dosyć wczesnego momentu programy „wiadomości” zapożyczone z radia. W 1954 roku odbyła się pierwsza emisja jednego z pionierskich brytyjskich magazynów News and Newsreel. W odróżnieniu jednak od telewizji amerykańskiej BBC poważniej traktuje widzów, uciekając się głównie do publikacji wiadomości międzynarodowych, politycznych i gospodarczych, wydarzeń kulturalnych oraz unikając tabloidowych tematów w rodzaju ujawniania sposobu dokonania zbrodni czy mocnych, barwnych określeń. BBC cechuje się rygorystycznym sposobem nadawania informacji, a uruchomiony w 1997 roku kanał BBC News Channel (znany obecnie jako BBC World) ze względu na brak reklam dyktuje światowe standardy.

Czy polska telewizja trzyma poziom brytyjski, czy raczej amerykański? Zamiłowanie do mocnych słów nie jest obce chociażby Telewizji Polskiej od 1954 roku, kiedy za czasów PRL-u ukazywały się pierwsze programy „wiadomości”. Zwłaszcza od 1958 roku mieliśmy do czynienia z tubą propagandową komunistycznego rządu, Dziennikiem Telewizyjnym. Ramówka była wypełniona przez pseudoobiektywne cedzenie o świecie wokół nas, w którego centrum naturalnie znajdował się Związek Radziecki.

Po transformacji ustrojowej w 1989 roku Dziennik... przestał istnieć na rzecz Wiadomości, które zaczęły w sposób neutralny informować o wydarzeniach na świecie. Nawet i one nie są jednak pozbawione manipulacji, czego dawaliśmy przykład we wcześniejszych wpisach. Znacznie większy wpływ na polską scenę informacyjną wywarły dwa przedsięwzięcia komercyjnej stacji TVN. W emitowanych od 1997 roku Faktach w nowoczesny sposób, przy feerii efektów specjalnych w czołówce, prezentowane są wiadomości, w których prezentacji główną rolę odgrywa prowadzący stojący na tle ekranu pokazującego wydarzenia.

W 2001 roku całodobowy model emisji kanałów informacyjnych przeniknął do Polski również za sprawą grupy ITI i kanału TVN 24, dostarczającego informacji w podobnie rozrywkowy sposób jak CNN. Na modelu CNN mniej lub bardziej wzorowane są także późniejsze kanały TVP Info i Polsat News, wzbogacające teraz widzenie świata o filmy z YouTube'a czy inne tego typu lekkie treści.

W programach informacyjnych ważną rolę odgrywa tzw. news value, wzorowany na brytyjskim system zasad selekcji i prezentacji wiadomości. Składają się nań następujące cechy, na które nadawcy w większym lub mniejszym stopniu zwracają uwagę:

1. Personalizacja – polega ona na przykład na przedstawieniu poszczególnych wypadków procesu i przedkładaniu śmierci jednej postaci nad innymi;
2. Nastawienie na zdarzenia negatywne – wiadomości dzielą się na „twarde” (poważne) i „miękkie” (rozrywkowe). Czy wiadomości powinny być oceniane ze względu na wartość rozrywkową, czy przystosowywać człowieka do życia społecznego.
3. Lokalność/globalizacja – uzależnia dobór wiadomości od ich ważności w danym kręgu kulturowym
4. Czas – wartość wiadomości zależy od czasu, jaki upłynął od zdarzenia.
5. Obrazowy charakter wiadomości – telewizyjne wiadomości są bardziej wiarygodne od radiowych ze względu na obrazowość
6. Prostota – telewizja preferuje przekazywanie prostych i emocjonalnych niż skomplikowanych wiadomości.

Właśnie te czynniki decydują o tym, jaki jest przekaz wiadomościowy we współczesnym świecie.